De Vennekerk 2023 eredienst op 30 juli in Winschoten, Nederland was het hoogpunt van de van der Laan reünie en van Wendy en Henry’s zeven weken durende verblijf in Europa die zomer. Dit verhaal is geschreven in de daaropvolgende winter. Nu, aan het eind, zijn veel foto’s toegevoegd.

In 2014 schreef mijn oom Sense de Jong zijn herinneringen op aan het kerkelijk leven met als middelpunt de Vennekerk tot zijn zeventiende jaar. ‘Winschoten, Genade aan de Venne‘ is een mooie getuigenis van hoe het was. Mijn eigen vader (Sense’s oudere broer) is vluchtiger in zijn beschrijving van de ‘Kerk‘, maar de Vennekerk komt regelmatig voor in zijn geschriften (bijvoorbeeld in ‘Een Goede Vrijdag‘ van vorige week).

De Vennekerk prijkt al zolang ik me kan herinneren aan de horizon van mijn leven. Toen ik werd geboren, was het nog maar drie jaar geleden dat mijn ouders er voor het laatst waren geweest. Van jongs af aan waren ze samen lid van deze kerk in Winschoten NL. Maar pas in de laatste zes weken, voordat ze in ’53 afzonderlijk emigreerden, waren ze begonnen met daten – om dat voort te zetten in Aylmer en Port Dalhousie.

We hebben vaak geen oog voor de vormende invloeden die kerken op jongeren kunnen hebben (we worden zo overspoeld door de negatieve kanten). Maar mijn ouders (en hun familie) spraken liefdevol over de kerk waar ze als jongeren aanbaden, catechisatielessen volgden en waar mijn vader orgel leerde spelen. En ze spraken vaak over hun liefde voor Dominee Hommes als pastoor en predikant. De legende over zijn sprong van de preekstoel om te ontsnappen aan een inval van de nazi’s op zondagochtend leeft nog steeds voort en Hommes bracht enige tijd door in de schuilplaats van de boerderij van mijn grootouders.

Maar de tijd schrijdt voort en een oceaan verderop kwamen de heiligdommen, de gemeenschap en de predikanten van Aylmer, London Talbot Street en Second Sarnia naar voren. Terug in Winschoten gingen de ouders van mijn vader verder in de Vennekerk totdat ze zich terugtrokken in Groningen. De Gereformeerde gemeente ging in 2004 op in de Protestantse Kerk voordat ze in 2015 de geest gaf en samenging met de Marktpleingemeente in de oudere, van oorsprong R.K. Sint-Vituskerk, gebouwd in 1275. De Vennekerk werd toen gekocht en geschonken aan een culturele stichting, en zet zijn lange geschiedenis voort als concertzaal en als plaats voor gecombineerde diensten zoals Kerstmis en Pasen. Het biedt plaats aan 1.500 mensen.

Zeventig jaar nadat mijn uitgebreide families braken met Nederland en met de Vennekerk, keerden de nakomelingen van Harm en Dina van der Laan terug naar hun geboortegrond voor een familiereünie van een week, hun zesde sinds 1998. Zo’n honderd clanleden, voornamelijk uit Noord-Amerika, kwamen van vrijdag tot vrijdag samen in Stadskanaal om hun erfgoed door te geven en te verkennen. Helaas waren mijn ouders niet onder hen.

Onze reünies hebben altijd een eredienst en ik kwam al vroeg op het idee om de, nu grotendeels leegstaande, Vennekerk te gebruiken voor dit evenement. Dit werd verwelkomd door de administratie van het gebouw en werd bevestigd door onze reünieplanningscommissie en door de oudsten.

De reünie zelf bleek een prachtige ervaring te zijn, maar de eredienst springt eruit. Het was onze eerste excursie na de aankomst op vrijdag en zaterdag. Twee gepensioneerde stadsbussen en een klein contingent auto’s maakten de tocht van een half uur van Stadskanaal naar Winschoten op tijd voor de start om 10.30 uur. Ik zat in de vroege bus en nam de tijd voor de dienst om de kerk te verkennen.

Sinds ’71 had ik de Vennekerk al vier keer van buiten gezien, maar nog nooit van binnen. Dus dwaalde ik onophoudelijk rond met mijn camera om de sfeer op te snuiven. Oude kerkbanken, al 120 jaar verwarmd door gereformeerde stoelen, een hoog tonplafond voor preekoverdenkingen, een wenteltrap naar de orgelzolder met de voetafdrukken van mijn vader, een zonnig trappenhuis met gebrandschilderde ramen, een gemeenschapsruimte waar het geroezemoes van kinderen van zes generaties terug weerklonk en een keuken voor de bereidwillige werkers. Dit alles sprak van een blijvend verbond.

De keuken was bezet toen we aankwamen. Zelfs na zeventig jaar leverde de kerkgemeenschap vier plaatselijke vrijwilligers om mee te helpen in de bediening. Terwijl hun gasten stonden te wachten tot de eredienst begon, waren drie van de plaatselijke bewoners bezig met het bereiden van koffie en lunch voor daarna, terwijl een vierde zich bezighield met de geluidsinstallatie. Al die tijd vulde het geluid van orgeloefeningen de ruimte die voor ons was ingericht, terwijl in een zaal boven het aanbiddingsteam repeteerde rond een piano.

Onze vijf uitgebreide families hebben doorgewinterde aanbiddingsleiders, drie predikanten en een organist onder zich, dus we waren er klaar voor op deze nieuwe oude plek. Herman en Stiny ontbraken, dus mijn vader kon geen getuige zijn van de overdracht van de organistenmantel aan zijn kleinzoon, een orgelmajoor van Oberlin. Ook konden ze niet luisteren naar het Woord dat door hun kleindochter zou worden doorgegeven vanuit een erfenis van dertien generaties diep.

De aanbidding begon, na een prelude van Bach, met de bekende woorden “Onze hulp is in de naam van de Heer, die de hemel en de aarde gemaakt heeft.” Van daaruit zongen we Genevans, Redman, Lowry, Watts en Tomlin, afwisselend begeleid door orgel, piano en gitaren. De preek, met Psalm 145 als tekst, vierde Gods goedheid, die van generatie op generatie wordt doorgegeven. (De eredienst is beschikbaar op Youtube)

Geen enkele Nederlands-Canadese kerkdienst is compleet zonder een koffieborrel, dus we liepen gretig door de dubbele deuren naast de preekstoel naar de gemeenschapsruimte, waar de serveersters stonden te wachten. We vulden die ruimte volledig en genoten van meer familieband en interactie met onze gastheren. Na een tijdje brachten ze rozijnen- en hambroodjes om ons te ondersteunen voor de erfgoedtour van de volgende middag.

We hadden die ochtend naast de vrijwilligers nog een aantal andere gasten; familie en een schoolvriend van mijn oom, die overweldigd was door de dienst en de vlucht uit de jaren vijftig naar Canada van de “kracht van de kerk” betreurde. De kerkgemeenschap van Winschoten praat nog steeds over onze eredienst. We praten zelfs niet veel meer, maar we herinneren het ons.

Vennekerk Fotos